تسبیح فاطمه علیهاالسلام
تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام مشتمل بر سه جمله است و آنها عبارتاند از:
«اللّهُ اَکْبَرُ» 34 بار.
«اَلْحَمْدُ لِلّهِ» 33 بار.
«سُبْحانَ اللّهِ» 33 بار.
البته در برخی از روایات، جمله «سُبْحانَ اللّهِ» قبل از «اَلْحَمْدُ لِلّهِ» ذکر شده است. اگر چه در جملات تسبیح فاطمه علیهاالسلام ، «تکبیر» و «تحمید» نیز وجود دارد، ولی از باب تغلیب، مجموع سه جمله به عنوان «تسبیح» نامیده شده است.
دلیل نامیده شدن این اذکار به «تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام » این است که فاطمه علیهاالسلام از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله درخواست کرد که کنیزی به او بدهد که در کارهای خانه کمک کند. پیامبر صلیاللهعلیهوآله در جوابش فرمود: «یا فاطِمَةُ اُعْطِیکِ ما هُوَ خَیْرٌ مِنْ ذلِکَ تُکَبِّرِینَ اللّهَ بَعْدَ کُلِّ صَلاةٍ اَرْبَعا وَثَلاثِینَ تَکْبِیرَةً وَتَحْمَدِینَ اللّهَ ثَلاثا وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَةً وَتُسَبِّحِینَ اللّهَ ثَلاثا وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَةً ثُمَّ تَخْتِمِینَ ذلِکَ بِلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ فَذلِکَ خَیْرٌ مِنَ الدُّنِیا وَما فِیها وَمِنَ الَّذِی اَرَدْتِ؛ ای فاطمه! چیزی بهتر از آن به تو عطا میکنم، [و آن این است که] بعد از هر نماز 34 بار تکبیر خدا، 33 بار حمد خدا و 33 بار تسبیح خدا را میگویی و آن را با ذکر لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ختم میکنی. و این بهتر است از دنیا و هر چه در آن است و بهتر از آن چیزی (کنیزی) است که میخواستی.»
در پایان حدیث، این مطلب اضافه شده است: «پس فاطمه علیهاالسلام بعد از هر نماز، به گفتن این ذکرها مداومت کرد و این ذکرها به آن حضرت منسوب شد.»
مفهوم ذکر
از مفردات راغب، استفاده میشود که ذکر، دو معنای اصلی دارد:
الف. ذکر، یک حالت نفسانی است که انسان به وسیله آن میتواند معلومات خود را نگهداری نماید. ذکر، در این معنا شبیه «حفظ» میباشد، با این تفاوت که به اعتبار نگهداری یک مطلب در حافظه «حفظ» گفته میشود و به اعتبار حاضر کردن و به خاطر آوردن آن «ذکر» نامیده میشود.
ب. ذکر، عبارت است از حاضر کردن چیزی در قلب یا زبان و گفتار، از اینرو، گفتهاند: ذکر، یا با زبان است و یا با قلب و هر کدام از آنها یا پس از نسیان و فراموشی است که به معنای اوّل میباشد و یا ادامه حفظ و توجه قلبی است بدون اینکه فراموش کرده باشد، در این صورت به معنای دوم خواهد بود.
تفاوت ذکر با علم و خاطر
ابی هلال عسکری، در فرق «ذکر» و «علم» میگوید: «اگرچه ذکر، نوعی علم و دانستن است، ولی به هر علمی ذکر گفته نمیشود. تنها آن علمی که پس از فراموشی یادآوری شود، ذکر نامیده میشود. و فرق دیگر اینکه علم در مقابل «جهل» قرار دارد؛ ولی ذکر در مقابل «سهو» قرار میگیرد.»
وی در بیان فرق ذکر و خاطر نیز میگوید: «خاطر عبارت است از خطور و مرور معنا در قلب که گاهی این خطور ابتدایی بوده و بدون فراموشی قبلی است و گاهی پس از فراموشی قبلی میباشد؛ ولی ذکر عبارت است از حضور معنا در نفس پس از فراموشی و غیبت آن، که این مفهوم ذکر در مقابل «نسیان» قرار میگیرد.»
از ملاحظه سخنان اهل لغت به این نتیجه میرسیم که ذکر به معنای یادکردن از یک حقیقت و فراموش نکردن آن است. البته در موضوع بحث ما، منظور از ذکر، یادکردن خدا و فراموش نکردن و غافل نشدن از او است.
مراتب ذکر خدا
ذکر خدا، مراتب متعدّدی دارد. از جمله آنها مرتبه ذکر زبانی و مرتبه ذکر قلبی میباشد که ارزش ذکر قلبی به مراتب بالاتر از ذکر زبانی است. البته ذکر زبانی نیز ارزشمند است و از مقدمات ذکر قلبی محسوب میشود. و هدف اصلی آن است که بنده در قلب خود به خدا توجه داشته باشد و از او غافل نباشد و در سایه این توجه قلبی، دستورات خدا را انجام دهد و از نافرمانی او اجتناب ورزد.
ذکر کثیر
«ذکر کثیر» به معنای بسیار به یاد خدا بودن و از خدا غافل نشدن است. و به معنای واقعی کلمه، یعنی توجه به خدا با تمام وجود و نه تنها با زبان.
کسی را میتوان اهل ذکر کثیر دانست که در هر حال و در هر شرایط، به یاد خدا باشد و پردههای غفلت از خدا را کنار بزند و وسوسههای شیاطین را دور سازد و اگر لغزشی از او سر زند، فورا به مقام توبه و جبران آید، تا از صراط مستقیم الهی فاصله نگیرد.
مقام اهل ذکر کثیر یک مقام رفیع و برتر است. همانگونه که در روایت ابو سعید خدری آمده است که از پیامبر اسلام سؤال شد: در قیامت، مقام کدام یک از بندگان خدا از همه برتر است؟
فرمود: «اَلذّاکِرُونَ اللّهَ کَثِیرا؛ کسانی که خدا را بسیار یاد میکنند.»
ابو سعید میگوید که عرض کردم: آیا آنها از رزمندگان در راه خدا نیز والامقامترند؟ فرمود: «لَوْ ضَرَبَ بِسَیْفِهِ فِی الْکُفّارِ وَالْمُشْرِکِینَ حَتّی یَنْکَسِرَ وَیَخْتَضِبَ دَما لَکانَ الذّاکِرُونَ اللّهَ اَفْضَلَ دَرَجَةً مِنْهُ؛ اگر [رزمنده] با شمشیرش آنقدر بر پیکر کفّار و مشرکین بزند که شمشیرش بشکند و با خون رنگین شود، باز هم مقام ذاکران خدا از مقام او برتر است.»
در این حدیث، مقام اهل ذکر کثیر از مقام رزمندگان اسلام نیز بالاتر و برتر معرفی شده است. دلیل آن نیز این است که جهاد خالصانه، بدون یاد خدا و توجّه به او ممکن نیست.
در کلمات مفسّران قرآن و روایات اسلامی، تفسیرهای گوناگونی برای ذکر کثیر بیان شده که ظاهرا همه آنها از قبیل بیان مصداق است و مفهوم وسیع ذکر کثیر (بسیار به یاد خدا بودن) شامل همه آنها میشود.
بعضی از مفسّران گفتهاند: «ذکر کثیر آن است که در حال قیام و قعود و به هنگامی که به بستر میرود، یاد خدا کند.»
ودر کلمات بعضی از مفسّران قرآن، ذکر کثیر به ذکر صفات علیا و اسماء حسنی و تنزیه پروردگار از آنچه شایسته او نیست، یا مانند آن تفسیر شده است.
در حدیثی از پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله چنین نقل شده است: «اِذا اَیْقَظَ الرَّجُلُ اَهْلَهُ مِنَ اللَّیْلِ وَتَوَضَّئا وَصَلَّیْا کُتِبا مِنَ الذاکِرِینَ اللّهَ کَثِیرا وَالذّاکِراتِ؛ هرگاه مرد همسرش را شبانگاه بیدار کند و هر دو وضو بگیرند و نماز (شب) بخوانند، از مردان و زنانی خواهند بود که بسیار یاد خدا میکنند.»
در تفسیر آیاتی از قرآن که به ذکر کثیر دستور داده یا آن را از صفات مؤمنان شمردهاند، روایاتی وارد شده است که آن آیات را با تسبیح فاطمه علیهاالسلام تطبیق داده و از مصادیق ذکر کثیر شمردهاند. البته درست است که ذکر کثیر به معنای توجه قلبی به خدا و بلکه توجّه با تمام وجود به او است و تسبیح فاطمه علیهاالسلام در ظاهر تنها چند ذکر لفظی و زبانی است که در مجموع صد بار تکرار میشود، ولی اگر همین ذکرهای زبانی، با توجه کامل ادا شود، میتواند مقدمه توجّه قلبی قرار گیرد. همانگونه که در نماز و امثال آن نیز مطلب از این قرار است.
در ادامه بحث ضمن ارائه برخی از آیات که درباره ذکر نازل شدهاند، به روایاتی از معصومان علیهمالسلام اشاره میکنیم که مصداق ذکر کثیر را تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام معرفی کردهاند.
تسبیح فاطمه علیهاالسلام از مصادیق ذکر کثیر
1. خدای مهربان، پس از بیان بزرگترین نعمت الهی، یعنی رسالت پیامبر عظیم الشأن اسلام که مردم را با تعلیم و تزکیه به راه صحیح هدایت میکند، میفرماید: «فَاذْکُرُونِیآ أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لاَ تَکْفُرُونِ »؛ «پس به یاد من باشید تا به یاد شما باشم. و شکر مرا گویید و (در برابر نعمتهایم) کفران نکنید.»
بدیهی است که منظور از این آیه، وجود یک حالت عاطفی میان خدا و بندگان نیست، آنگونه که در میان انسانها معمول است که به همدیگر میگویند: «به یاد ما باشید تا به یاد شما باشیم»؛ بلکه اشاره به یک اصل تربیتی و تکوینی است. «به یاد من باشید» یعنی به یاد ذات پاکی که سرچشمه تمام خوبیها و نیکیها است، باشید و بدین وسیله روح و جان خود را پاک و آماده پذیرش رحمت پروردگار سازید. توجه به این ذات پاک، بنده را در فعالیتهایش مخلصتر، متحدتر و نیرومندتر میسازد.
منظور از «ذکر خدا» تنها یادآوری به زبان نیست، بلکه منظور این است که بنده با تمام دل و جان به ذات پاک خدا توجه داشته باشد؛ توجهی که انسان را از گناه باز میدارد و به اطاعت از دستورات او دعوت میکند.
در ذیل این آیه، محمّد بن مسلم از امام باقر علیهالسلام روایت کرده است که فرمود: «تَسْبِیحُ فاطِمَةَ علیهاالسلام مِنْ ذِکْرِ اللّهِ الْکَثِیرِ الَّذِی قال اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ «فَاذْکُرُونِیآ أَذْکُرْکُمْ»؛ تسبیح فاطمه علیهاالسلام از [اقسام] در تفسیر آیاتی از قرآن که به ذکر کثیر دستور داده یا آن را از صفات مؤمنان شمردهاند، روایاتی وارد شده است که آن آیات را با تسبیح فاطمه علیهاالسلام تطبیق داده و از مصادیق ذکر کثیر شمردهاند
ذکر بسیار است که خدا [به آن دستور داده و] فرموده است که به یاد من باشید تا به یاد شما باشم.»
ازاین حدیث چنین استنباط میشود که تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام ، مصداقی از ذکر کثیر خدا است. شاید منظور این باشد که گفتن تسبیح فاطمه علیهاالسلام اگر همراه با توجّه قلبی باشد، مصداق ذکر کثیر است.
2. قرآن کریم پس از مذمّت شاعران بیهدف، میفرماید: «إِلاَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّــلِحَـتِ وَ ذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُـلِمُواْ»؛ «مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دهند و خدا را بسیار یاد کنند و به هنگامی که مورد ستم واقع شوند، به دفاع از خویشتن [و مؤمنان] برخیزند [و از شعر در این راه کمک گیرند].»
در این آیه شریفه، چهار صفت شاعران با هدف بیان شده است: 1. ایمان؛ 2. عمل صالح؛ 3. بسیار به یاد خدا بودن و 4. با نیرو گرفتن از قدرت شعر، در برابر ستمها به پا خواستن.
در تفسیر این آیه آمده است که شخصی از امام صادق علیهالسلام پرسید: مراد از ذکر کثیر در این آیه چیست؟
حضرت فرمود: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ علیهاالسلام فَقَدْ ذَکَرَ اللّهَ الذِّکْرَ الْکَثِیرَ؛ هر کس با تسبیح فاطمه علیهاالسلام تسبیح گوید، در حقیقت خدا را با ذکر کثیر یاد کرده است.»
3. خداوند در قرآن کریم میفرماید: «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَـتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَـتِ وَ الْقَـنِتِینَ وَ الْقَـنِتَـتِ وَ الصَّـدِقِینَ وَ الصَّـدِقَـتِ وَ الصَّـبِرِینَ وَالصَّـبِرَ تِ وَ الْخَـشِعِینَ وَ الْخَـشِعَـتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَـتِ وَ الصَّـآلـءِمِینَ وَالصَّـآلـءِمَـتِ وَ الْحَـفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَـفِظَـتِ وَ الذَّ کِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَ الذَّ کِرَ تِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا »؛ «به یقین، مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ایمان و زنان با ایمان، و مردان مطیع فرمان خدا و زنان مطیع فرمان خدا، و مردان راستگو و زنان راستگو، و مردان صابر و شکیبا و زنان صابر و شکیبا، و مردان با خشوع و زنان با خشوع، و مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، و مردان روزه دار و زنان روزه دار، و مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانی که بسیار به یاد خدا هستند و زنانی که بسیار یاد خدا میکنند، خداوند برای همه آنان مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.»
جمعی از مفسران گفتهاند: هنگامی که «اسماء بنت عمیس» همراه شوهرش «جعفر بن ابی طالب» از «حبشه» بازگشت و به دیدن همسران پیامبر آمد، یکی از سؤالاتی که مطرح کرد، این بود که آیا چیزی از آیات قرآن درباره زنان نازل شده است؟
آنها در پاسخ گفتند: نه!
«اسماء» به خدمت پیامبر صلیاللهعلیهوآله آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! جنس زن گرفتار خسران و زیان است!»
پیامبر فرمود: «چرا؟»
عرض کرد: «به خاطر اینکه در اسلام و قرآن فضیلتی درباره آنها همانند مردان نیامده است.»
اینجا بود که آیه فوق نازل شد. (و به زنها اطمینان داد که زن و مرد در پیشگاه خدا از نظر قرب و منزلت یکساناند. مهم آن است که از نظر اعتقاد و عمل و اخلاق اسلامی واجد فضیلت باشند.)
در رابطه اینکه منظور از ذکر کثیر در این آیه چیست، در روایات اسلامی و کلمات مفسّرین، تفسیرهای گوناگونی بیان شده است؛ ولی همانگونه که در گذشته نیز گفته شد، ظاهرا همه آن تفسیرها از قبیل بیان مصداق است و مفهوم وسیع این کلمه، شامل همه آنها میشود.
در حدیثی از امام صادق علیهالسلام چنین روایت شده است: «مَنْ باتَ عَلی تَسْبِیحِ فاطِمَةَ علیهاالسلام کانَ مِنَ «الذّاکِرِینَ اللّهَ کَثِیرا وَالذّاکِراتِ»؛ کسی که با تسبیح فاطمه علیهاالسلام بخوابد، از [مصادیق این آیه شریفه که میفرماید:] «مردان و زنانی که خدا را فراوان یاد میکنند» میباشد.»
ملاحظه میشود که در این حدیث، گوینده تسبیح فاطمه علیهاالسلام ـ اعم از مرد و زن ـ از مصادیق بسیار ذکر کنندگان شمرده شده است.
4. قرآن کریم میفرماید: «یَـآأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلاً »؛ «ای کسانی که ایمان آوردهاید! خدا را بسیار یاد کنید، و صبح و شام او را تسبیح گویید.»
این آیه، همه مؤمنان را موظّف میکند که در همه حال به یاد خدا باشند؛ یعنی ای مؤمنان! به هنگام عبادت، او را یاد کنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید. به هنگام حضور در صحنههای گناه، او را یاد کنید و چشم بپوشید. اگر لغزشی روی داد، توبه کنید و به راه حق بازگردید.
به هنگام نعمت، ا و را یاد کنید و شکرگزار باشید. به هنگام بلا و مصیبت، او را یاد کنید و صبور و شکیبا باشید. خلاصه، یاد او را در هیچ صحنهای از صحنههای زندگی فراموش نکنید.
همانگونه که از سیاق آیات استفاده میشود؛ منظور از «تسبیح خدا در هر صبح و شام» همان دوام تسبیح است. و ذکر خصوص این دو وقت، به عنوان آغاز و پایان روز میباشد. و اینکه بعضی آن را به نماز صبح و عصر و یا مانند آن تفسیر کردهاند، باز از قبیل ذکر مصداق است.
اسماعیل بن عمار میگوید: به امام صادق علیهالسلام عرض کردم که حدّ و اندازه ذکر کثیر (ذکر بسیار) که خداوند در قرآن فرموده است، چقدر است؟
فرمود: «اِنَّ رَسُولَ اللّهِ صلیاللهعلیهوآله عَلَّمَ فاطِمَةَ علیهاالسلام اَنْ تُکَبِّرَ اَرْبَعا وَثَلاثِینَ تَکْبِیرَةً وَتُسَبِّحَ ثَلاثا وَثَلاثِینَ تَسْبِیحَةً وَتُحَمِّدَ ثَلاثا وَثَلاثِینَ تَحْمِیدَةً فَاِذا فَعَلْتَ ذَلِکَ بِاللَّیْلِ مَرَّةً وَبِالنَّهارِ مَرَّةً فَقَدْ ذَکَرْتَ اللّهَ ذِکْرا کَثِیرا؛ رسول خدا صلیاللهعلیهوآله به فاطمه علیهاالسلام یاد داد که 34 بار تکبیر، 33 بار تسبیح و 33 بار تحمید بگوید. پس اگر تو یک بار شب و یک بار روز این کار را انجام دهی، در حقیقت خدا را با ذکر بسیار یاد کردهای.»
البته باید توجه داشت که منظور از ذکر بسیار این نیست که شخصی آن را به زبان بگوید، ولی در صحنه زندگی یادی از خدا نکند و مرتکب گناه شود؛ بلکه همانگونه که در گذشته اشاره شد، منظور از ذکر کثیر آن است که بنده در همه حال به یاد خدا باشد و هرگز او را فراموش نکند. تسبیح فاطمه علیهاالسلام نیز در مرحله لفظ و ذکر زبانی از مصادیق ذکر کثیر است که خود مقدمه ذکر قلبی و به یاد خدا بودن است و آن نیز مقدمه انجام وظایف بندگی و ترک معصیت میباشد.
فضیلت تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام
در خاتمه برای تکمیل مطلب، نظر خوانندگان عزیز را به چند حدیث درباره اهمیت تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام جلب میکنیم:
1. از امیر مؤمنان علی علیهالسلام روایت شده است که فرمودند: «فَوَ اللّهِ ما تَرَکْتُهُنَّ مُنْذُ عَلَّمَنِیهِنَّ رَسُولُ اللّهِ؛ به خدا سوگند! از آن روزی که رسول خدا آن ذکرها را به من یاد داده است، هیچگاه آنها را ترک نکردهام.»
شخصی پرسید: حتّی در شبهای جنگ صفین هم ترک نکردهای؟! فرمود: «نَعَمْ وَلا لَیْلَةَ صِفَّیْنِ؛ آری! حتی در شبهای جنگ صفین هم ترک نکردهام.»
2. از امام باقر علیهالسلام روایت شده است: «ما عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْیءٍ مِنَ التَّحْمِیدِ اَفْضَلَ مِنْ تَسْبِیحِ فاطِمَةَ علیهاالسلام وَلَوْ کانَ شَیْیءٌ اَفْضَلَ مِنْهُ لَنَحَلَهُ رَسُولُ اللّهِ فاطِمَةَ علیهاالسلام ؛ از جهت حمد و ذکر، خدا با چیزی بهتر از تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام عبادت نشده است. اگر عملی بهتر از آن بود، پیامبر خدا آن را به زهرا علیهاالسلام عطا میکرد.»
3. در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده است: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ علیهاالسلام ثُمَّ اسْتَغْفَرَ غُفِرَ لَهُ وَهِیَ مِائَةٌ بِالّلِسانِ وَاَلْفٌ فِی الْمِیزانِ وَتَطْرُدُ الشَّیْطانَ وَتُرْضِیَ الرَّحْمانَ؛ هر کس تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام را بگوید و بعد از آن استغفار نماید، بخشیده میشود. و آن در زبان صد ذکر است؛ ولی در میزان اعمال هزار به حساب میآید. شیطان را دور میکند و خدا را راضی مینماید.»
4. از امام صادق علیهالسلام روایت شده است: «مَنْ سَبَّحَ اللّهَ فِی دُبُرِ الْفَرِیضَةِ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ الْمِائَةَ مَرَّةً وَاَتْبَعَها بِلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ مَرَّةً غُفِرَ لَهُ؛ هر کس پس از نماز واجب، با تسبیح فاطمه علیهاالسلام صد بار به تسبیح خدا بپردازد، و به دنبال آن یک بار «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه» بگوید، آمرزیده میشود.»
5. در حدیث دیگری از آن حضرت روایت شده است: «تَسْبِیحُ فاطِمَةَ علیهاالسلام فِی کُلِّ یَوْمٍ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلاةٍ اَحَبُّ اِلَی اللَّهِ مِنْ صَلاةِ اَلْفِ رَکْعَةٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ؛ تسبیح فاطمه زهرا هر روز بعد از هر نماز، از هزار رکعت نماز در هر روز، نزد خدا محبوبتر است.»
6. از امام صادق علیهالسلام روایت شده است: «مَنْ سَبَّحَ تَسْبِیحَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ علیهاالسلام فِی دُبُرِ الْفَرِیضَةِ قَبْلَ اَنْ یَثْنِیَ رِجْلَیْهِ غَفَرَ اللّهُ لَهُ؛ هر کس بعد از نماز واجب، پیش از آنکه پاهای خود را جفت کند (قبل از به هم خوردن حالت جلوس تشهد و سلام)، تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام بگوید، خداوند او را میآمرزد.»
از این احادیث معلوم میشود که گفتن تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام ارزش فوق العادهای دارد و بهترین زمان گفتن آن، بعد از نماز واجب، بدون فاصله و پیش از به هم خوردن حالت نماز میباشد.